"Semah; bazı kalplere cila verir ve aşkını arttırır, bazı kalplere ise inkâr verir karanlığını arttırır."
- Kake (Erenler Atası) Ebul Vefa Kürdî (11.yy)

"Bizim Semahımız oyuncak değildir. O bir aşk halidir, salıncak değildir."
- Hacı Bektaş Veli (13.yy)

Raa Haq Mitolojisi 2: Mithra ve Bava Duzgi


Dûzgi, Dersimde "Asparê Astorê Kimeti" olarak bilinmektedir; yani Koyu Kızıl bir atın binicisi. Kimet Kirmancça'da "Doru" anlamına gelmektedir. Tıpkı Xizir'a Spîla (Beyaz -Boz Atlı), Dûzgi'ya Sûrela (Kızıl Atlı) denmesi gibi. 


1) Dûzgi'nın Şavaşcılığı ve Savaş Tanrısı Olarak Mithra

Aşayiri cömert hakkın rahına
Munzur Dağı durmuş kıblegâhına
Tujik dağı derler onun şahına
Atılır topları belli Dersim'in
Alişêr e Koçgîrî

Duzgi Bava birçok özelliğinin yanı sıra, bir savaşçı olarak betimleniyor oluşuyla Mithra ile benzeşmektedir. Yörede anlatıldığına göre Duzgı savaş topları atmaktadır (aynı bilgiler Nuri Dersimî ve n. sevgende de vardır> Ek: Kul Seyyid). Top şeklindeki taşlar bunun kanıtlarıdır. Top Atma motifi yalnızca Duzgı'ya değil, Tujik Bava'ya da atfedilmektedir. Bu ise iki kült arasında ilişki olduğunu göstermektedir. Alişer'in yukarıdaki dörtlüğünde bu özelliğe rastlanır.

Yalnızca bu değil; Duzgı'nın askerlerinden de bahsedilmektedir ki yöre halkı bunların cinlerin lideri Evdıl Mursa'ya karşı savaştığını belirtmektedir (Comêrd 1997).

Bu patlamalar yıldırım silahı olarak indra'da "vajra" avesta da "vazra" olarak mitraya atfedilmiştir. (Gershevitch 1959: 33)

Eski toplumlarda kutsal sayılan pek çok dağ, gürleyen tanrıların evleriydi (Durant 1996: 24)


2) Beyaz Atlı ve Kızıl Donlu İki Süvari: Mithra ve Bava Dûzgi


Mitra ve Dûzgi'nın ortak özelliklerinden biri de her ikisininde kızıl bir giysiye sahip olmasıdır. Kirmanckî "Sûrela" (Xizir ise Spîla yani Beyaz Donlu olarak bilinir. KS) yani Kızıl Donlu anlamı Bava Dûzgi'ya yakıştırılmışken, Mithra ise "Kızıl Başlık" a sahipti. Bu başlık literatürde "FRİG"başlığı/külahı olarak bilinir. Widengren "Kızıl Donlu" Babekîlerin bunu Mithraizmdeki renklerin simgesel rolünden aldığını belirtmektedir.

"Xormeklerin, "Kızıl Donlu, Kızıl Bayraklı" (Sur gamagan, Sur alamân) Hurremilerin bir kolu oldukları kabul edilirse, Dûzgi'nın kızıllığının ne ölçüde bununla ilişkili olduğu tartışma konusu yapılabilecektir (B. Aksoy, 2000a:6)" Babeklilerin arasında Daylemli askerlerin varlığı aynı bağlamda dikkate alınabilir.

Mithra Avesta'da at binicisi olarak geçmese de, o güneşi çeken atlı bir arabanın sürücüsüdür. Avesta'da güneşin "hızlı at" olarak adlandırılmış olması bu motifin kaynağını astrolojiden aldığını ve güneşin yıllık yolculuğunu ifade ettiğini gösterir.

Trakyalıların güneş tanrısı Hêron, Mısırın Horus'unun benzer tasvirleri vardır. Pers ve Ermenilerin "güneşe beyaz at" kurban etmiş olmaları dinsel/mitolojik arka planın yansımasıdır. Amaç her sabah güneşin koşum atlarını hazırlamaktır. Geçmişte Kilikyalıların Perslere ödedikleri yıllık vergileri arasında 360 Beyaz At'ın olmasının temelinde bu inanç yatar. Bu miktar "her gün için bir at"a tekabül eder. At kurbanının Mithra kültüyle ilişkili görülmesinin de sırrı budur (Howey 1923 ve Gorsian 1997).

Mithra Pontus Trabzonunda 1. yyda sikkelerde bir at binicisi olarak tasvir edilmektedir. Bunda romalı askerlerin etkisi olabileceği varsayılmaktadır.(Johnston 1992) (Komagene'deki Pontus Hanedanı Mithridates adını Mithra'dan almaktaydı)

Dûzgi, Dersimde "Asparê Astorê Kimeti" olarak bilinmektedir; yani Koyu Kızıl bir atın binicisi. Kimet Kirmancça'da "Doru" anlamına gelmektedir. Tıpkı Xizir'a Spîla (Beyaz -Boz Atlı), Dûzgi'ya Sûrela (Kızıl Atlı) denmesi gibi. 


3) Bir Yargıç olarak Dûzgi ve Mithra

Duzgı ve Mithra arasındaki bir başka ortak özellik ise, her ikisinin bir yargıç yada şahit olmasıdır. Bava Dûzgi kültünün etkin olduğu yörede, halk mahkemede dava açar gibi kimi sorunlarını, anlaşmazlıklarını ona havale etmekte, onun bu sorunlarını çözeceğine inanmaktadırlar. Yöre halkı bu anlaşmazlıkları dava (doz) olarak adlandırır ve kendi söylemlerini davalarını Dûzgi'ya bırakırlar. Bu yanıyla o, yöre halkını yalnızca kötülüklerden koruyan değil, aynı zamanda aralarındaki anlaşmazlıkları çözümleyip bir nevi "iç barış"ı sağlayan bir figürdür...

Mithra ise Avesta'da doğruluğun koruyucusu, yanlışın cezalandırıcısı olan bir tanrıdır. O bir "sözleşme Tanrısı" olarak pek çok kez hem yargıç, hem de şahit sayılmaktadır. Öyleki Persler ve diğer bazı halklar bir yemine bağlı kalacaklarını belirtmek için Mithra'yı şahit göstermekteydiler. Bu anlaşmaları bozanlara "Mithradrug" denmekteydi. (Bilgin 1997:40)

Mithra'nın yargıçlık niteliği bazı eski ünvanlarına da yansımıştır. Nitekim o Soğdça'da "dünyanın yada yaradılışın yargıcı" anlamına gelen "Damext"; Pehlevice'de "Databur (Yargıç)" ve yine olasılıkla Avesta'da "Raşnu" ünvanlarıyla anılmıştır (Gershevitch 1959:53)

Mithra ölüler dünyasının da yargıcı idi. Cinvat köprüsünden öte dünyaya geçmeye çalışan ruhları o yargılardı. Sözleşme Tanrısı ünvanı zamanla devletler arası sözleşmelerede yansıdı ve Mithra " karso-razah" sıfatıyla da anıldı. (Gershevitch 1959:27)

Aynı özellik Urartu'da adına sınır bölgelere inşa edilen "tapınak kaleler" Haldi'yede atfedilmiş olmalıydı. Bağin Tapınağı böyle bir kaleydi. Dersim'in devlet yada imparatorlukların sınırlarında, yada hemen sınır ötelerinde oluşu Haldi ve Mithra'nın bu özelliğiyle örtüşmektedir.

Kaynak:
Gürdal Aksoy, Dersim Alevi-Kürt Mitolojisi (Raa Haq'da Dinsel Figürler), KomaL
 Yayınları

KARDEŞ TÜRKÜLER - BAWO DUZGİ


Hiç yorum yok :

Yorum Gönder

Yorum yapmak için yorum gönder butonuna tıklayın. Yorumlar kısa süre içinde görünecektir.