Sinemilliler ve Sinemil Adı, Kökenleri

Başbakanlık Arşivi belgelerinde yararlanan Cevdet Türkay konuya ilişkin Sinemilli Aşiretinden söz eder. Sinemilli ve sinemil adlarıyla geçen aşretin, Maraş sancağı’nın merkez kazasıyla Elbistan kazasına bağlı birimlerinde yaşadığı ve Ekrad (Kürtler - Arapça Kürt kelimesinin çoğulu Ek> Kul Seyyid) tayfasında yani Kürt olduğu vurgulanır. Maraş eyalet haline geldikten sonrada aşiretin Maraş sancağına ve Elbistan kazası’na bağlı olarak,Yürükan Tayfasından yani konar-göçer olarak yaşadığı bildirir.

19.yüzyıla ait( 1849 ve 1871 yıllar arası) Devlet salnamelerinde Celikan, Atmalı ve Kılıçlı aşiretlerin yanı sıra Sinemilli Aşreti’nin, Adana eyaletine bağlı olarak olarak yaşadığı belirtir.Aynı döneme ait salnamelerde bu aşretlerin bir bölümünün de Halep eyaletine bağlı Maraş livasında yaşadığı kayıt edilmektedir. Prof.Dr.Selçuk Günay, içtoroslar aşiretleriyle konar-göçer toplulukların 19.yüzyılında mülkü teşkilat içine alınması konusunda şunları söylüyor.

“Resmi planda red ve inkarcı, gizli planda itirafçı ve kabulcü bir tutum izleyen Devletin Osmanlı’dan bu yana aşiretler konusunda kimi gizli raporlar hazırladığı biliniyor.1970’li yıllarını başlarında hazırlanan bu türden bir Aşiretler raporunda diğer Kürt aşiretlerin yanı sıra Maraş bölgesinde Atmalı, Avdanlı, Celikanlı, Şığraşan, Hıdıran, Kılıçlı, Koçgiri, Mebkanlı, Resulanlı, Sinemilli, Şadılı, Şemsikan, Yelikan gibi aşiretler dilleri ,inançları liderleri ve yerleşik buldukları köyleri itibariyle tanıtılırlar.” (Not: adı geçen raporlar 1970li yıllarda jandarma genel komutanlığınca hazırlatılan ve daha sonra 1998 yılında yayınlanan raporlar olmalıdır Ek>Kul Seyyid)

Mehmet Emin Zeki Bey Fırat nehiri ile Kızıl ırmak arasında yaşayan aşiretleri dört kümeye ayırır ki bunlardan birini ‘Sinemilli Aşireti ve çevresindekiler olarak nitelendirir. Bu kümeye giren aşiretler şöyle sıralanır: “Sinemilli-Sinemeli, Alhas, Godzur, Karahasan, Goğerişanlı, Kadirli, Doğanlı, Veliyanlı, Celikanlı, Delikanlı, Belikanlı, Lekerdi”

Bu aşiretlerin her biri hakında bilgi veren yazar. Sinemilli Aşireti hakkında şu belirlemelerde bulunur: “3500 aileye varırlar. Malatya’ya yakın otururlar. Alevi inancındalar şiveleri biraz farsçaya yaklaşır.Yazar, Alhas aşiretini şöyle tanıtır: 500 ailedir Halep’in güneyinde bu adda bir aşiret vardır. Bunların aynı aşiret olması gerekir.

İranlı tarihçi Şeyh Muhammet Merdux Sinemilli Aşireti için şu ifadeyi kullanır:

“2500 ailedir Malatya yakınlarında yaşarlar tamamı Şii’dirler. Dr.Vet.M.Nuri Dersimi bu aşiretleri yakında tanıyan bir Kürt aydını olarak daha kapsamlı bilgi verir. Dersimî Sinemilli ve Alhas aşiretlerinin Atma Aşiretinde koptuklarını şu sözlerle ifade eder.Atma Aşiretinde bir çok kabile ayrılarak güney-batı vilayetlerine göçmüşlerdir.

Göç eden bu kabileler Antep, Maraş ve Kilis mıntıkalarında Kürt Alevi geleneklerini bu güne kadar muhafaza etmektedirler. Sinemilli, Alhas, Koçer kabileleri dahi esas Atma Aşiretlerinden ayrılmışlardır. Dersim yöresinde eskiden Sinemilli ocağı bulunmakla beraber Atmalı, Sinemilli,ve Alhas aşiretlerinin bir çok alanda iç içe veya yan yana yaşamasından dolayı,Nuri Dersimin getirdiği bu farklı görüşü ciddiyetle incelemek gerekir.

Batılı kaynaklarda Sinemilli Aşireti ve komşuları

İç toroslar aşiretlerine ilk yer veren batılı gezgin CERSTEN NİEBUHR,18.yüz yılın ikinci yarısında Antep’in kuzeyine düşen iç toroslar aşiretlerini şöyle sıralıyor:

Kürecikli Aşireti- 500- çadır
Atmalı Aşireti-1000-çadır
Havidli Aşireti-2000-çadır
Sabanlı-Aşireti-1000-çadır
Kılıçlı-Aşireti-400-çadır
Çakkalı-Aşireti-700
İzoli-Aşireti-1000
Cihanbeyli Aşreti-10.000-çadır
Rizvan-Aşireti-12.000
Millî-Aşireti-11.000 çadır

Sözlü Kaynakların Anlatımıyla Sinemilli Aşireti ve komşuları Türk araştırmacı, tüm hayatını Kürtlerin Türklüğünü ispatlamakla geçiren Doç. Dr. Mehmet Eröz olur. Maraş-Pazarcık bölgesinde Kurmanca konuşan boyların tümünü esas olarak Atmalı ve Sinemilli aşiretlerine bağlı olduğunu söyleyen yazar Atmalı Aşireti ise Rişvan uruguna (kabilesine) bağlı olduğunu kayıt ediyor. Yazar yörede ki Mustafa buyruk Can gibi kimi sözlü kaynaklara dayanarak Sinemilli Aşiretini dört kola sonrada on iki kola ayırır.

Buna göre Sinemillinin dört oğlu şunlardır.

1-Haydar
2-Nadar (Erzincan mama hatun civarında kalmıştır.)
3-Kalender
4-Aziz

1) Haydar’dan gelenler

Şehiraş Kara Şeyh anlamında sonrada Şıxraşa dönüşüyor.

Bunların oturdukları köyler şunlardır. Başpınar, Musolar, Esmepur, Çamlıca, Armutlu, Haraba, Söğütlü, Topaluşağı, Şakuluşağı. Nadarlar Erzincan’da kaldıkları için bunların köyleri bilinmiyor. Kalender’in soyunda gelenler; Maksutuşağı, (Kürtçesi: Maxsî – Ek>Kul Seyyid) Kantarma (Elbistan) köyleri.

2) Aziz’den gelenler

1-Mamatlı(Bozlar)
2-Emiruşağı
3-Zeynepuşağı
4-Alibeyuşağı
5-Avanuşağı(Çiğil)
6-Fituşağı
7-Sofular
8-Pulyanlı
9-Nergele(Elbistan’a bağlı)
10-Ambar(Elbistan’a bağlı)
11-Çiftlik(Elbistan’a bağlı)
12-Gürsel.

Kısmen yazılı olarak daha çok sözlü kaynaklara dayanarak Sinemilli Aşireti üstüne inceleme yapan, başka bir yöre aydında, Av. İbrahim Sinemillioğlu’dur. Av.Sinemilli Oğlu öncelikle’Sinemilli’ adını etimolojik kökeni konusunda çözümlenmeye çalışır: Sinemili adı özünde bir kısaltılmış tamlamadır.

Asıl adı Sinan olan aşiretin kurucusu, Sinan’ın Kürt diliyle kısaltılmış olan(Sino) ile geliş yeri olduğu söylenen (Mil) adlı yer veya milan adlı kabileye ait olmayı belirtir. Doğrusu Kürtçe grameri Sinemilli olmaktadır. Sinemillioğlu Sinemillilerin ortak dedesi konusunda Sinanın 12.yüzyılın sonları 13.yüzyılın başlarında İranın doğusunda ki Mehşed ve Kirmanşah (Horasandan kasıt bu olmalıdır. Ek> Kul Seyyid) arasında ki bölgede bir kaç arkadaşıyla beraber gelerek Harput bölgesinde bir tekke kurduğu söylenir. Doğrusu hiç bir tarihsel kaynak yoktur.

Sözlü kaynak olarak değeri vardır. Bu kısa belirlemenin ardında, Sinemillioğlunun kimi doğrudan gözlemlere dayalı şu bilgileri aktarmakta yarar görüyorum: Sinemilli önceleri Harput (Elazığa ) bağlı Keban ilçesinin Piran köyüne yerleşmişler ve orada bir dergâh kurmuşlardır: Uzun süre o bölgede kaldıktan sonra başta Maraş olmak üzere Erzincan, Malatya, Sıvas ve Kayseri (Özellikle Sarız Ek>Kul Seyyid) köylerine dağılmışlardır. Halen Keban’da Sinan’ın mezarınında bulunduğu Piran köyü ile birlikte Birvan köyün halkı, orada kalmışlardır. Ancak Piran Kürtçe konuşmakta ve 300 yıl kadar önce sünnileşmiş bulunmaktadır.

Bugün köy, değişik isimlerle bir kaç muğtarlığa ayrılmış olmakla beraber tamamına Piran demektedir ve Sinan’ın mezarı (akgömlek) adlı mezra ya da muhtarlıkta bulunmaktadır. Sinemillioğlu , Fıtuşağı gibi sınırlı bir kaç köy dışında Sinemillilerin hemen tümüyle Alevi olduklarından yola çıkarak; Sinemillilerin atası olası olarak kabul etiği Sinanın mezarını orda bulunmasına rağmen Piranların Sinemilli olduklarında kuşkuları bulunduğunu kayıt etmektedir.

Sinemilli adının kökeni konusunda başka görüşlerde var. Söz gelimi bir görüşe göre; Divriği’de bulunan kara pirbad soy kütüğünde Anadolu-Mezopotamya Aleviliğinin kuramcılarından Tacü’l Arifin Ebu’l Vefa’i Kürdi’nin torunlarından birinin adı Sinemil’dir. Kuşkusuz Sinemilli Aşretin Etimolojik kökenlerinde dahil, bu aşiretin tarihi, yayılım coğrafyası etimolojik ve kültürel özelikleri konusunda daha çok çalışmaya ihtiyaç vardır. Bu gün söylenebilecek başlıca hususlardan biri bu aşiretlerin ve oluştukları dergahı Dersim kökenli olduğu; Maraş yöresine vuka bulan göçlerin bi- iki yüz yıl sürdüğü; Tahrihi akışı içinde Anadolu/Mezopotamya aleviliğine gerek felsefe, gerekse müzik kalite ve kültür olarak yepyeni bir boyut kazandırdığıdır.

Kaynak: Mehmet Bayrak

Kısmî Düzenleme: Kul Seyyid